Uregulowanie kontaktów z dzieckiem

Kiedy rodzice nie mieszkają razem, może powstać problem, kiedy i jak drugi rodzic może spotykać się, kontaktować się z dzieckiem, z którym nie mieszka. Problem ten reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 113¹ – art. 113⁶ oraz Kodeks postępowania cywilnego.

Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice (matka i ojciec) oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Katalog rodzajów kontaktów ma charakter otwarty. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

W orzecznictwie przyjmuje się, że osobista styczność z dzieckiem nie jest atrybutem władzy rodzicielskiej i prawo do tego mają rodzice nawet wtedy, gdy władzy rodzicielskiej zostali pozbawieni (uchwała SN z dnia 26 stycznia 1983r., III CZP 46/83). Jak wynika z całokształtu przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a zwłaszcza art. 95 § 1, art. 96 i art. 98 § 1, władza rodzicielska stanowi ogół obowiązków i praw względem dziecka mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenie jego interesów. Rodzice mają względem dziecka także prawa i obowiązki nie objęte władzą rodzicielską, nie stanowiące jej elementu, jak np. prawo do osobistej styczności z dzieckiem (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2000r., II CKN 761/00 oraz uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968r.,), które jest ich prawem osobistym.

Realizacja osobistej styczności z dzieckiem może następować w różnej formie, również przez określenie terminów i sposobu spotkań. Czasowa przeszkoda związana z aresztowaniem powoda nie stanowi dostatecznej podstawy do odstąpienia od uregulowania tej kwestii, zwłaszcza w sytuacji, gdy materiał dowodowy wskazuje, że istnieją trudności z realizacją kontaktów z uwagi na niechętną postawę pozwanej i jej rodziny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2004r., IV CK 615/03). Zgodnie z postanowieniem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim, II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 23 października 2014r., II Ca 594/14, najważniejszym przejawem kontaktów z dzieckiem jest widywanie się z dzieckiem. W zakres widywania się i wspólnego przebywania wchodzą w myśl art. 113 § 2 kro odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu. Charakterystyczną i konieczną cechą tych sytuacji jest istnienie bezpośredniej, fizycznej styczności z dzieckiem i możliwość nawiązania kontaktu emocjonalnego z dzieckiem, celem przekazania treści i postaw emocjonalnych.

Uregulowania te stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem. Warto podkreślić, że zgodnie z uchwałą SN z dnia 28.11.2021r., III CZP 74/12, sprawa o uregulowanie kontaktów z dzieckiem osób wymienionych w art. 113⁶kro nie jest sprawą o ograniczenie władzy rodzicielskiej także w rozumieniu art. 509 k.p.c. Przyznanie osobom bliskim prawa do kontaktów, nie będącego atrybutem władzy rodzicielskiej nie może być uznane za jej ograniczenie. Osoby, których kontakty z dzieckiem zostały przez sąd uregulowane nie stają się podmiotami władzy rodzicielskiej.

Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice co do zasady określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rodziców rozstrzyga sąd opiekuńczy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 1981r., III CRN 155/81, Sąd rozstrzygając o władzy rodzicielskiej, powinien kierować się przede wszystkim dobrem dziecka oraz interesem społecznym, a nie interesem jednego czy obojga rodziców.

Podobnie, jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w pieczy zastępczej.

Ograniczenie kontaktów z dzieckiem

Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, Sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. Sąd opiekuńczy może w szczególności: zakazać spotykania się z dzieckiem, zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu, zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd, ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość, zakazać porozumiewania się na odległość (art. 113² kro)

Przykładem jest postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2000 r., II CKN 761/00, w którym stwierdził, że spotkania małoletnich dziewczynek z ojcemwywołują u nich silny stres, rodzą silne napięcia i niepokoje psychiczne co – w obecnym ich stanie psychicznym –ze względuna ich dobro wymaga przyjęciaprzez Sąd ograniczeń w spotkaniach. Realizacja przysługującego ojcuuprawnienia do osobistej styczności z nimi musi bowiem – rzecz oczywista – odbywać się z zachowaniem właściwych metod postępowania, uwzględniających ten stan psychiczny. Sąd przyjął, że w takim przypadku, biorąc pod uwagę stan psychiczny dzieci, nie ma możliwości, by ojciec mógł je zabierać poza miejsce zamieszkania.

Zakaz kontaktów z dzieckiem 

Jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania (art.113³ kro). Zgodnie z postanowieniem SN z dnia 7 listopada 2000 r., I CKN 1115/00, zakazanie rodzicom osobistej styczności z dzieckiem może być orzeczone wyjątkowo, np. gdy utrzymywanie osobistych kontaktów rodziców z dzieckiem zagraża jego życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu bądź wpływa demoralizująco na dziecko. Ponadto zgodnie z uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 98/05, przepis art. 113 § 1 kro nie wyłącza udzielenia na podstawie art. 755 § 1 kpc zabezpieczenia przez zakazanie rodzicom niepozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem.

Zabezpieczenie kontaktów z dzieckiem

W każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest udzielenia zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił (art. 730 kpc) Jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. W szczególności sąd może uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem (art. 755 § 1 pkt 4 kpc). W sprawach dotyczących pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem sąd orzeka w przedmiocie zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy, chyba że chodzi o wypadek niecierpiący zwłoki (art. 756¹ kpc).Zgodnie z orzecznictwem, ocena, czy w danym przypadku chodzi o wypadek niecierpiący zwłoki, należy do sądu orzekającego w przedmiocie zabezpieczenia, który dokona ustaleń w tym zakresie na podstawie twierdzeń wnioskodawcy z uwzględnieniem materiału zebranego w sprawie ( art.738 k.p.c.). Jeżel przewodniczący, po wpłynięciu do sądu wniosku o udzielenie zabezpieczenia uzna, że zachodzi wypadek niecierpiący zwłoki, powinien skierować sprawę na posiedzenie niejawne celem wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, w przeciwnym przypadku – wyznaczyć rozprawę. Z przepisu art.756¹kpc. wynika bowiem, że na posiedzeniu niejawnym sąd może jedynie uwzględnić wniosek o udzielenie zabezpieczenia (udzielić zabezpieczenia), nie może go natomiast oddalić.(postanowienie Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 12 września 2013 r., IV Cz 527/13).

Uwzględniając wniosek o zabezpieczenie przez uregulowanie 1) stosunków na czas trwania postępowania, 2) sposobów kontaktów z dzieckiem, 3) sposobu roztoczenia pieczy nad małoletnim dzieckiem w ten sposób, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach – sąd na wniosek uprawnionego, może w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia zagrozić obowiązanemu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego na wypadek naruszenia obowiązków określonych w tym postanowieniu. Jeżeli zabezpieczenie polega na uregulowaniu sposobu kontaktów z dzieckiem albo ustaleniu, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach, stosuje się odpowiednio przepis art. 582¹ § 3. (art. 756² § 1 kpc). Jeżeli sąd inaczej nie postanowi albo przepis szczególny nie stanowi inaczej, zabezpieczenie upada po upływie dwóch miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, albo od uprawomocnienia się postanowienia o odrzuceniu apelacji lub innego środka zaskarżenia wniesionego przez obowiązanego od orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Na wniosek obowiązanego sąd wydaje postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia w całości albo w części (art. 757 kpc).

Postępowanie w sprawie kontaktów

W sprawach o uregulowanie kontaktów właściwy wyłącznie jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy. W wypadkach nagłych sąd opiekuńczy wydaje z urzędu wszelkie potrzebne zarządzenia nawet w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej, zawiadamiając o tym sąd opiekuńczy miejscowo właściwy (art. 569 § 1 kpc). Sądem opiekuńczym jest sąd rodzinny (art. 568 kpc). Zgodnie z art. 12 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2001 Nr 98 poz. 1070) w sądzie rejonowym można tworzyć wydziały: pkt 1)  cywilny – do spraw z zakresu prawa cywilnego, prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw; pkt 3)  rodzinny i nieletnich – do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, spraw dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych oraz spraw należących do sądu opiekuńczego na podstawie odrębnych ustaw;

Sąd opiekuńczy może wszcząć postępowanie z urzędu (art. 570 kpc). Jednak zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 1972r., III CZP 49/72, Sąd opiekuńczy musi wszcząć postępowanie w urzędu wówczas, gdy zachodzą okoliczności i zdarzenia wywołujące konieczność wkroczenia sądu opiekuńczego.

Sąd opiekuńczy może zarządzić przeprowadzenie przez kuratora sądowego wywiadu środowiskowego w celu zebrania informacji dotyczących małoletniego i jego środowiska, a w szczególności jego zachowania się, warunków wychowawczych i życiowych, w tym sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki małoletniego i sposobu spędzania czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, stosunku do niego rodziców lub opiekunów, podejmowanych oddziaływań wychowawczych, stanu zdrowia i znanych w środowisku uzależnień małoletniego. Podobnie w przypadku, gdy sąd opiekuńczy powziął wiadomość o zdarzeniu uzasadniającym wszczęcie postępowania z urzędu oraz w toku postępowania wykonawczego. W przypadku, gdy z rodziną małoletniego asystent rodziny prowadzi pracę określoną w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, sąd opiekuńczy zwraca się o wskazane powyżej informacje, do właściwej jednostki organizacyjnej wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. O takie informacje, a także informację mającą na celu wskazanie osób właściwych do zapewnienia dziecku rodzinnej pieczy zastępczej, sąd opiekuńczy może zwrócić się do właściwej jednostki organizacyjnej wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 13 grudnia 2013 r., SNO 35/13 Przytoczone przepisy mają na celu umożliwienie sądowi opiekuńczemu pozyskania szerszej wiedzy o sytuacji małoletniego i jego środowisku. Użyty w art. 570¹ § 1 k.p.c. zwrot „…w szczególności…” wskazuje, że sąd opiekuńczy ma szerokie uprawnienia w zakresie ustalania danych dotyczących małoletniego i jego środowiska, może bowiem nakazać kuratorowi zgromadzenie także innych danych niż wymienione w treści przepisu, jeżeli będzie to uzasadnione ze względu na rodzaj i charakter sprawy. Ustawodawca posłużył się wprawdzie sformułowaniem „…sąd opiekuńczy może…”, nie ulega jednak wątpliwości, że ilekroć zachodzi taka potrzeba, skorzystanie z przewidzianych w art. 570¹k.p.c. środków pozyskania wiedzy o sytuacji małoletniego jest obowiązkiem sądu opiekuńczego.

W sprawie, w której zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd może skierować uczestników do mediacji. Przedmiotem mediacji może być także określenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej. Jeżeli uczestnicy postępowania nie uzgodnili osoby mediatora, sąd kieruje ich do mediacji prowadzonej przez stałego mediatora, posiadającego wiedzę teoretyczną, w szczególności posiadającego wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa oraz umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych (art. 570² kpc).

Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy. Obowiązek ten ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi. (art. 572 § 1 kpc)

Osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą ma zdolność do podejmowania czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności prawnych. Sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze. (art. 573 kpc). Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1998r., I CKN 1122/98 w sprawie opiekuńczej dotyczącej małoletniego sąd ma obowiązek zapoznać się z jego stanowiskiem, jeżeli jest to celowe i pozwala na to stopień dojrzałości małoletniego. W każdym takim przypadku sąd rozważa możliwość uwzględnienia rozsądnego życzenia małoletniego, jeżeli jest to zgodne z jego dobrem. Obowiązek ten nie jest nie jest wypowiedziany wprost w kodeksie postępowania cywilnego, lecz wynika przede wszystkim z art. 12 Konwencji o prawach dziecka (Dz. U. z 1991r., Nr 120, poz. 526), który to artykuł stanowi, ze:”1. Państwa-Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka. 2 W tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możliwość wypowiedzenia się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organy, zgodnie z zasadami proceduralnymi prawa wewnętrznego”.

Sąd opiekuńczy może nakazać osobiste stawiennictwo osoby pozostającej pod władzą rodzicielską lub opieką, jak również zarządzić przymusowe sprowadzenie takiej osoby, stosuje się wówczas odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego. Jeżeli osoba pozostająca pod władzą rodzicielską lub opieką nie ma zdolności do podejmowania czynności w postępowaniu, sąd opiekuńczy może nakazać jej sprowadzenie do sądu pod rygorem grzywny każdemu, u kogo osoba taka przebywa. (art. 574 kpc)

Zgodnie z art. 575 kpc do osobistego stawiennictwa innych uczestników postępowania stosuje się w sprawach, które mogą być wszczęte z urzędu, przepisy o skutkach niestawiennictwa świadków (za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd skaże świadka na grzywnę, po czym wezwie go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skaże go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie – art.274 § 1 kpc), a w innych sprawach, (jeżeli strona wezwana do osobistego stawiennictwa nie stawi się bez usprawiedliwionych powodów na posiedzenie, sąd może skazać ją na grzywnę według przepisów o karach za niestawiennictwo świadka, nie może jednak nakazać przymusowego sprowadzenia jej do sądu – art. 429 kpc). Świadek w ciągu tygodnia od dnia doręczenia mu postanowienia skazującego go na grzywnę lub na pierwszym posiedzeniu, na które zostanie wezwany, może usprawiedliwić swe niestawiennictwo. W przypadku usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwolni świadka od grzywny i przymusowego sprowadzenia. (art. 275 kpc).

W sprawach opiekuńczych osób małoletnich sąd z urzędu zarządza odbycie całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych, jeżeli przeciwko publicznemu rozpoznaniu sprawy przemawia dobro małoletniego (art. 575¹ kpc). Podczas posiedzenia odbywającego się przy drzwiach zamkniętych mogą być obecni na sali: uczestnicy, ich przedstawiciele ustawowi i pełnomocnicy, prokurator oraz osoby zaufania po dwie z każdej strony. Ogłoszenie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie odbywa się publicznie. (art. 154 kpc). Ogłoszenia wyroku dokonuje się przez odczytanie sentencji. Po ogłoszeniu wyroku przewodniczący lub sędzia sprawozdawca podaje ustnie zasadnicze powody rozstrzygnięcia albo wygłasza uzasadnienie, może jednak tego zaniechać, jeżeli sprawa była rozpoznawana przy drzwiach zamkniętych. (art. 326 § 3 kpc).

Przed wydaniem orzeczenia co do istoty sprawy sąd opiekuńczy wysłucha przedstawiciela ustawowego osoby, której postępowanie dotyczy. W wypadkach ważniejszych powinien ponadto w miarę możliwości wysłuchać osoby bliskie tej osoby. Sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. (art. 576 § 1 kpc). Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1997 r., III CZP 63/97, wejście w życie Konwencji o prawach dziecka spowodowało tylko taką zmianę, że formułowane dotychczas w drodze wykładni sądowej zalecenie wysłuchania dziecka stało się odtąd obowiązkiem procesowym sądu w każdej sprawie dotyczącej dziecka, którego tylko stan rozwoju psycho-fizycznego na to pozwala.

Postanowienia w sprawach o ustalenie, ograniczenie albo zakazanie kontaktów z dzieckiem mogą być wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy. Dotyczy to także zmiany rozstrzygnięć w tym przedmiocie, zawartych w wyroku orzekającym rozwód, separację, unieważnienie małżeństwa albo ustalającym pochodzenie dziecka. Postanowienia takie stają się skuteczne i wykonalne po uprawomocnieniu się. (art. 579 kpc). Rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka oraz w sprawach o kontakty z dzieckiem, co do których brak porozumienia pomiędzy rodzicami, może nastąpić dopiero po umożliwieniu rodzicom złożenia oświadczeń, chyba że wysłuchanie ich byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 582 kpc). Brak porozumienia między rodzicami dziecka co do osobistej styczności z nim stanowi podstawę do wszczęcia postępowania w tym przedmiocie przez sąd opiekuńczy (na wniosek każdego z rodziców, ich obojga lub z urzędu) stosownie do art. 97 § 2 k.r.o. oraz art. 579 i art. 582 k.p.c.(Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1983 r. III CZP 46/83).

Sąd opiekuńczy w celu zapewnienia wykonywania kontaktów może w szczególności: 1) Zobowiązać osobę uprawnioną do kontaktu z dzieckiem lub osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, do pokrycia kosztów podróży i pobytu dziecka lub także osoby towarzyszącej dziecku, w tym kosztów powrotu do miejsca stałego pobytu; 2) Zobowiązać osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, do złożenia na rachunek depozytowy Ministra Finansów odpowiedniej kwoty pieniężnej w celu pokrycia wydatków uprawnionego związanych z wykonywaniem kontaktu na wypadek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę zobowiązaną obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach; nie dotyczy to rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, rodzin pomocowych, placówek opiekuńczo – wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo- terapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych; 3) Odebrać od osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, przyrzeczenia określonego zachowania. Jest to wyliczenie przykładowe. W razie uzasadnionej obawy naruszenia obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, lub osobę uprawnioną do kontaktu z dzieckiem albo osobę, której tego kontaktu zakazano, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, może zagrozić nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, 1) Osobie, pod której pieczą dziecko pozostaje – na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub 2) Osobie uprawnionej do kontaktu z dzieckiem albo osobie, której tego kontaktu zakazano – na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje. Podobnie w przypadku orzeczenia, w którym sąd określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach. (art. 582¹ § 1 kpc)

Ponadto Sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń (art. 113⁴kro).

Sąd opiekuńczy może zmienić swe postanowienie nawet prawomocne, jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy (art. 577 kpc).Sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka (art. 113⁵ kro).Sytuacja dzieci pozostających pod władzą rodzicielską może się zmienić, gdyż zależy to od postępowania i decyzji rodziców, które przecież są zmienne. Ingerencja i rozstrzygnięcia sądu opiekuńczego są w szczególny sposób uzależnione od konkretnych stanów faktycznych, w jakich znajdują się w danym czasie osoby, których postępowanie dotyczy. Stan rzeczy istniejący w chwili rozstrzygnięcia nie tylko jest przesłanką rozstrzygnięcia, ale staje się przesłanką aktualności rozstrzygnięcia. Wraz ze zmianą tego stanu rozstrzygnięcie sądu opiekuńczego może się okazać niecelowe, a nawet szkodliwe dla dobra osoby, której dotyczyło.(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1972 r. III CRN 281/72).

Kontakty w wyroku rozwodowym

Kwestia kontaktów rodziców z dziećmi jest również regulowana w przypadku rozwodu lub separacji. W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. W braku porozumienia, w tej kwestii sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Jednak na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. (art. 58 kro). Przepis ten stosuje się również przy orzekaniu separacji (art. 61³ § 1 kro). Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2005 r., III CZP 75/05, postępowanie o uregulowanie osobistych kontaktów rodziców, będących małżonkami, z ich małoletnim dzieckiem ulega z urzędu zawieszeniu z chwilą wytoczenia powództwa o rozwiązanie przez rozwód małżeństwa jego rodziców. Dopuszczalne jest zawarcie ugody w sprawie o uregulowanie osobistych kontaktów rodziców z ich małoletnim dzieckiem.

Utrudnianie kontaktów

Jeżeli osoba, pod której pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku. Podobnie, jeżeli osoba uprawniona do kontaktu z dzieckiem albo osoba, której tego kontaktu zakazano, narusza obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy zagrozi tej osobie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje. Na postanowienie sądu w tym przedmiocie przysługuje zażalenie.(art. 598¹⁵§ 1 kpc). Zgodnie z uchwałą SN z 22 maja 2013r., III CZP 25/13, na postanowienie oddalające wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej osobie, która nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki w przedmiocie kontaktów z dzieckiem przysługuje zażalenie. Ponadto postanowienie przewidziane w art. 598¹⁵§ 1 k.p.c. nie jest orzeczeniem co do istoty sprawy kończącym postępowanie. Skoro nie należy do kategorii orzeczeń wymienionych w art. 519²§ 1 k.p.c., to nie przysługuje od niego skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia, 26 sierpnia 2016 r., sygn. akt IV CNP 10/16).

Jeżeli osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, nie wypełnia nadal swego obowiązku, sąd opiekuńczy nakazuje jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. Sąd może w wyjątkowych wypadkach zmienić wysokość sumy pieniężnej, o której mowa w art. 598¹⁵, ze względu na zmianę okoliczności. Podobnie, jeżeli osoba, której sąd zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej zgodnie z art. 582¹ § 3, dopuściła się naruszenia obowiązku wynikającego z orzeczenia o kontaktach. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej, jest tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności. (art. 598¹⁶kpc)

Jeżeli do kontaktu nie doszło wskutek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy przyzna od tej osoby uprawnionemu do kontaktu zwrot jego uzasadnionych wydatków poniesionych w związku z przygotowaniem kontaktu, w tym kosztów podróży i pobytu dziecka lub także osoby towarzyszącej dziecku, w tym kosztów powrotu do miejsca stałego pobytu. Podobnie, jeżeli uprawniony do kontaktu z dzieckiem narusza obowiązki dotyczące kontaktu wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Prawomocne postanowienie sądu jest tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności (art. 598¹⁷kpc)

W sprawach wykonywania kontaktów z dzieckiem Sąd opiekuńczy nie może wszcząć postępowanie z urzędu. Wniosku wymaga także wydanie każdego kolejnego postanowienia. Przed wydaniem postanowień, sąd wysłucha uczestników postępowania. (art. 598¹⁸kpc).

Do wniosku o wszczęcie postępowania należy dołączyć odpis wykonalnego orzeczenia albo wykonalnej ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem. Jeżeli postępowanie ma się toczyć na podstawie orzeczenia sądu albo innego organu państwa obcego albo ugody zawartej przed sądem lub innym organem państwa obcego lub przez niego zatwierdzonej, niezbędne jest stwierdzenie wykonalności tego orzeczenia albo ugody. (art. 598¹⁹kpc).

Jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od uprawomocnienia ostatniego postanowienia nie wpłynął kolejny wniosek w sprawach wykonywania kontaktów z dzieckiem Sąd umarza postępowanie. (art.598²⁰kpc). Sąd opiekuńczy nie może zmienić swego postanowienia nawet prawomocnego, ze względu na dobro osoby, której postępowanie dotyczy. (art. 598²¹ kpc)

Podobnie w przypadku orzeczenia, w którym sąd określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach (art. 598²² kpc).