KANCELARIA ADWOKACKA

W przypadku śmierci członka rodziny pozostaje kwestia pozostawionego przez niego majątku. Sposób dziedziczenia reguluje ustawa z dnia 23.04.1964r. kodeks cywilny, (tekst jedn. Dz. U. z 2019r. poz. 1145; zm.: Dz.U. z 2019r. poz.1495). Zgodnie z jej przepisami spadek stanowią prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. Z chwilą śmierci przechodzą one na jedną lub kilka osób, spadkobierców. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą (służebności osobiste), oraz prawa które w chwili jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 7.04.2004r., IV CK 215/03, do spadku nie należą majątkowe prawa i obowiązki wynikające z przepisów należących do innych działów prawa (administracyjnego, finansowego).

Dziedziczyć można także długi pozostawione przez spadkodawcę. Istotną kwestią jest, że zgodnie z art. LI ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny, do spraw spadkowych w pewnymi wyjątkami określonymi we wskazanej ustawie, stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. W sytuacji śmierci spadkodawcy od dnia 18.10.2015r. tj. wejścia w życie nowelizacji, w przypadku braku złożenia przez spadkobiercę w ciągu sześciu miesięcy od dnia, kiedy dowiedział się o dziedziczeniu, oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, następuje przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (tj. z ograniczeniem odpowiedzialności za długi do wysokości wartości spadku) art. 1015 kc. Jest to termin zawity prawa materialnego. Przed nowelizacją następowało przyjęcie proste, bez ograniczenia odpowiedzialności za długi, czyli spadkobierca odpowiadał za całe długi pozostawione przez spadkodawcę. Zgodnie z wcześniejszym brzmieniem tego przepisu brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Warto zwrócić uwagę na postanowienie SN z dnia 28.05.2015r., III CSK 352/14, zgodnie z którym, jeżeli ustawa wymaga zgody sądu na możliwość skutecznego odrzucenia spadku, wystąpienie przedstawiciela ustawowego spadkobiercy do sądu opiekuńczego o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że termin ten na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 kc stosowanego w drodze analogii ulega przerwaniu.

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Spadkobiercą nie może być osoba fizyczna która nie żyje w chwili otwarcia spadku ani osoba prawna, która nie istnieje. Może być natomiast spadkobiercą dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte (nasciturus), jeżeli urodzi się żywe.

Jeżeli spadkodawca nie sporządził testamentu następuje dziedziczenie z ustawy według określonych poniżej zasad, które są uregulowane w art. 931 – 940 kc.

Kolejność dziedziczenia ustawowego

I. Małżonek i dzieci spadkodawcy

W pierwszej kolejności do spadku powołane są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych. Część przypadająca małżonkowi nie może być jednak mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Nie ma znaczenia czy są to dzieci małżeńskie czy pozamałżeńskie. Istotne jest czy spadkodawca jest wymieniony jako ojciec lub matka spadkobiercy w akcie urodzenia.

Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z min razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie zwykłym. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli za życia spadkodawcy ustało wspólne pożycie małżonków.

Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. Ponadto małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku.

Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jakby był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim. Nie stosuje się tego, gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, a jeżeli przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, nie stosuje się tej zasady także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobieniu utrzymane.

Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązują następujące zasady. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy. Przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych. Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczą po przysposobionym przysposabiający. Poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

Wnuki i prawnuki spadkodawcy

Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego dzieciom w częściach równych (wnuki). Tak samo w przypadku dalszych zstępnych (prawnuki).

II. Rodzice spadkodawcy

Jeżeli spadkodawca nie ma zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki), dziedziczy jego małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi wtedy jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki wynosi wtedy połowę spadku. Jeżeli spadkodawca nie ma zstępnych i małżonka, cały spadek przypada wówczas jego rodzicom w częściach równych.

Rodzeństwo spadkodawcy

Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

Zstępni rodzeństwa (siostrzeńcy, bratankowie) spadkodawcy

Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, jego udział spodkowy przypada jego zstępnym. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy wynosi połowę spadku. W braku zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych, cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.

III. Dziadkowie spadkodawcy

Jeżeli spadkodawca nie ma zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych.

Jeżeli dziadkowie spadkodawcy znajdują się w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, mogą żądać od spadkobiercy nieobciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.

Zstępni dziadków spadkodawców

Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadł, przypada jego zstępnym, według zasad które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. Jeżeli jeden z dziadków nie dożył otwarcia spadku i nie miał zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

IV. Pasierbowie spadkodawcy

W przypadku braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku.

V. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy

W braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu.

VI. Skarb Państwa

Jeżeli nie da się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczpospolitej Polskiej albo znajdowało się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Zmiana postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku

Istotną kwestią jest również to, że w przypadku późniejszego wykrycia kolejnej osoby uprawnionej do dziedziczenia można znów wystąpić do sądu. Zgodnie z art. 679 kpc dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany. Ten kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możliwość.