KANCELARIA ADWOKACKA

Często się zdarza, że pracodawcy zatrudniają pracowników na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowa zlecenia lub umowa o dzieło), mimo że w rzeczywistości wykonują oni pracę w ramach stosunku pracy. Osobom takim przysługuje prawo do wystąpienia do sądu z pozwem o ustalenie istnienia stosunku pracy a co za tym idzie z innymi roszczeniami, np. wypłatę zaległego wynagrodzenia, jeżeli wypłacana na podstawie umowy cywilnoprawnej kwota wynagrodzenia była niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, wypłatę wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, wypłatę kwoty stanowiącej ekwiwalent za niewykorzystany urlop. Ponadto pracodawca ma obowiązek uiszczenia zaległych składek ubezpieczeniowych na rzecz ZUS oraz do urzędu skarbowego. Taki okres zatrudnienia będzie zaliczony do stażu pracy.

Nawiązanie stosunku pracy

Nazwa zawartej między pracownikiem a pracodawcą umowy nie ma znaczenia, jeżeli łączące strony prawa i obowiązki spełniają przesłanki określone w art. 22 § 1 Kodeksu pracy, ustawa z dnia 26.06.1974r., (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1040; zm. Dz.U. z 2019r. poz. 1043, poz. 1495).

Zgodnie z tym przepisem przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem

Jeżeli przy zatrudnieniu spełnione są powyższe warunki jest to zatrudnienie na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną, jeżeli przy wykonywaniu pracy spełnione są określne powyżej warunki.

Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 18.06.1998 r., I PKN 191/98 o charakterze łączącego strony stosunku prawnego decydują jego przeważające cechy. Jeżeli umowa zawiera wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej z takim samym nasileniem, o jej rodzaju decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy. W takiej sytuacji o rodzaju łączącej strony umowy może decydować jej nazwa.

Wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy

Wykonywana praca powinna być świadczona osobiście przez pracownika, nie może on powierzyć wykonania wynikających z umowy czynności osobie trzeciej, co jest dopuszczalne w przypadku umów cywilnoprawnych. Jednak zgodnie z wyrokiem SN z dnia 09.02.2007 r., I UK 221/06, nie jest sprzeczna z istotą stosunku pracy jakakolwiek pomoc pracownikowi przy wykonywaniu jego obowiązków przez osoby trzecie.

Wykonywanie pracy pod kierownictwem pracodawcy

Kierownictwo pracodawcy oznacza, że ma on możliwość wydawania pracownikowi wiążących go poleceń. Hierarchiczność jest charakterystyczna dla stosunku pracy, występuje tu znacznie silniejsza więź oraz zakres praw i obowiązków niż w umowach cywilnoprawnych. Umowa o pracę jest to umowa starannego działania. Zgodnie z wyrokiem SN z 10.05.2018r., I PK 60/17 istotą pracy umownie podporządkowanej jest możliwość codziennego konkretyzowania obowiązków pracownika, w szczególności określenia czynności w ramach umówionego rodzaju pracy i sposobu ich wykonywania. Pracownik nie może samodzielnie decydować o określeniu bieżących zadań. Nie oznacza to permanentnego nadzoru przełożonego nad sposobem lub tempem wykonywania czynności. Wystarczy wskazanie zadania i określenie terminu wykonania, a następnie kontrola terminowości i jakości wykonanej pracy. W wyroku z dnia 15.10.1999 r., I PKN 307/99 SN uznał że przy ocenie rodzaju łączącego strony stosunku prawnego (umowy zlecenia, umowy o pracę) należy uwzględniać specyfikę funkcjonowania zatrudniającego podmiotu. Umowa zlecenia z reguły określa rodzaj wykonywanych czynności i w zasadzie nie może polegać na pozostawaniu w dyspozycji zlecającego i wykonywaniu czynności zlecanych na bieżąco stosownie do jego potrzeb. Jednak w wyroku z dnia 11.01.2008r., I PK 182/07 SN stwierdził, że umowy, na mocy których dwie osoby zostały zobowiązane do świadczenia pracy zapewniającej funkcjonowanie zakładu usługowego w wyznaczonych godzinach jego otwarcia, ale z przyznaniem im swobody co do ustalenia, która z nich i kiedy pracuje, nie mogą być uznane za umowę o pracę.

Wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę

Zawarcie w umowie postanowień pozwalających na jednostronne narzucenie drugiej stronie miejsca i czasu wykonywania usług będą wskazywały na podporządkowanie, a co za tym idzie będzie posiadała cechy umowy o pracę. Często miejsce i czas są istotne również przy wykonywaniu zlecenia, np. sprzątanie pomieszczeń biurowych w godzinach nie kolidujących z pracą biura. Jednak w przypadku umowy cywilnoprawnej występuje równość stron umowy. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 6.10.1998r., I PKN 389/98, określenie w umowie czynności z zastrzeżeniem ich osobistego wykonywania w określonych dniach i godzinach nie przesądza o nawiązanie stosunku pracy, ponieważ takie elementy występują też w stosunkach cywilnoprawnych. Wyznaczanie dni i godzin czynności nie może być wystarczające do uznania kierownictwa pracodawcy w rozumieniu art. 22 kp.

Zatrudnienie pracownika za wynagrodzeniem

W przypadku umowy o pracę zatrudnienie pracownika musi być za wynagrodzeniem, co najmniej minimalnym, określonym w przepisach prawa. Szczególnym sposobem wykonywania nieodpłatnie pracy jest wolontariat. Reguluje go ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z wyrokiem SN z dnia 2.12.2009 r., I PK 123/09, bezwzględnie nieważna jest zawarta dla pozoru umowa o wykonywanie pracy w ramach wolontariatu, jeśli zamiarem zatrudnionego nie jest rzeczywiste świadczenie nieodpłatnych usług na rzecz organizacji pożytku publicznego. Ukryta pod nią umowa, przewidująca odpłatność za wykonaną pracę w formie zapomogi i zakładająca wykonywanie pracy w warunkach podporządkowania pracowniczego, jest umową o pracę.

Umowy cywilnoprawne

Umowami cywilnoprawnymi, na podstawie których wykonuje się pewne czynności za wynagrodzeniem są np. umowa o dzieło, umowa zlecenie i umowa agencji. Przepisy nie wymagają dla ważności tych umów konkretnej formy, więc można je zawrzeć również ustnie a nawet w sposób dorozumiany. Natomiast umowa o pracę musi być sporządzona w formie pisemnej. Umowy cywilnoprawne posiadają pewne cechy odmienne od umowy o pracę, są to np.

  • Umowę o dzieło reguluje art.627 i n. kc. zgodnie z nim przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.
  • Natomiast przez umowę zlecenia, zgodnie z art. 734 §1 kc, przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.
  • Przez umowę agencyjną, zgodnie z art. 758 kc, przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu, gdy ma do tego umocowanie.

Powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy

Jeżeli spełnione są przesłanki z art. 22 §1 kp, pracownik może wystąpić przeciw pracodawcy z żądaniem ustalenia, że łączy ich stosunek pracy i wnieść pozew o ustalenie istnienia stosunku pracy, ponieważ istotny jest tu sposób świadczenia pracy. Może to zrobić na podstawie art. 189 kpc, zgodnie z którym, powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Ponadto zgodnie z wyrokiem SN z dnia 5.12.2002 r., I PKN 629/01, pracownik ma interes prawny w ustaleniu rzeczywistej treści stosunku pracy, jeżeli wynikające z niego roszczenia majątkowe mogą powstać dopiero w przyszłości. W postanowieniu z dnia 24.09.2015r., I PK 156/15, SN stwierdził, że ustalenie istnienia stosunku pracy wymaga określenia przedmiotowo istotnych elementów czynności prawnej konstytuującej stosunek pracy, takich jak rodzaj pracy, miejsce pracy, wynagrodzenie i wymiar czasu pracy, a ich wskazanie jest obowiązkiem powoda, bowiem w ten sposób ujawnia się istota sprawy, która została poddana pod osąd. Na pracowniku ciąży również obowiązek wykazania, że strony łączy stosunek pracy. Musi on wskazać odpowiednie dowody np. dokumenty, świadków, nagrania, które wykażą istnienie takiego stosunku.

Powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy zgodnie z art. 63¹ kpc mogą wnieść na rzecz obywateli również inspektorzy pracy. Mogą oni również wstąpić do toczącego się postępowania w każdym jego stadium, ale tylko za zgodą powoda.

Odpowiedzialność karna

Zawarcie umowy cywilnoprawnej w przypadku gdy zachodzą warunki do zawarcie umowy o pracę, określone w art. 22 kp, jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika określonym w art. 281 pkt 1 kp. Wykroczenie takie podlega karze grzywny w wysokości od 1 000 zł do 30 000 zł.